با توجه به کاربردها و شرایط مختلف ممکن است تجهیزات و دستگاه تنفسی گوناگونی مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان نمونه در محیطی که درصد اکسیژن آن در سطح طبیعی باشد ولی به وسیله ذرات معلق موجود در هوا آلوده شده است از ماسک فیلتردار استفاده میشود. و انواع ساده این نوع ماسک ها میتوان به ماسک های جراحی که توسط پزشکان جراح مورد استفاده قرار میگیرد اشاره نمود. مدل های جدید تر این نوع ماسک ها دارای فیلترهای مخصوص تصفیه و محفظه هوا هستند.

در محیطهای الوده ای که در آنها درصد اکسیژن کم است یا به وسیله دود و گازهای سمی الوده شده اند باید از برخی انواع دستگاه های تنفسی کامل که معمولا در سازمان های آتش نشانی کاربرد دارند، استفاده شود. این نوع تجهیزات تنفسی به دو صورت مدار باز و مدار بسته طراحی و استفاده میشوند.

در نوع دستگاه تنفسی کامل مدار باز از هوای تحت فشار جهت عمل دم استفاده می شود و هوای بازدم به محیط بیرونی تخلیه میشود در حالی که در نوع مداربسته از اکسیژن تحت فشار استفاده می شود و هوای بازدم در چرخه تنفسی دستگاه باقی مانده و دوباره مورد استفاده قرار می گیرد این نوع را دستگاه بازتنفسی مدار بسته نیز می گویند.

دستگاه تنفسی کامل مدار بسته و دستگاه تنفسی مدار باز خط هوا  بیشتر در عملیات دریایی، سوانح شامل مواد خطرناک و برخی عملیات امداد و نجات مورد استفاده قرار می گیرد در حالی که در آتش نشانی، نوع مدار-باز بیشتر از نوع مدار بسته استفاده می شود.

دستگاه تنفسی کامل مدار باز

در ادامه منظور از دستگاه تنفسی همین نوع است. چندین شرکت اصلی وجود دارند که انواع مختلف دستگاه های تنفسی را تولید می کنند. هر نوع از دستگاه های تنفسی تولید شده در طراحی و ویژگیها تفاوت هایی با هم دارند ولی اصول اصلی آنها مشابه است .

در کل هر دستگاه تنفسی دارای چهار قسمت اصلی است که عبارتند از:

١- لوازم مهار: شامل تنه و تسمه هایی که سیلندر را در پشت آتش نشان محکم و ثابت نگه میدارند.

٢- لوازم سیلندر هوا : شامل سیلندر هوا، شیر سیلندر، فشارسنج و در برخی انواع آنها سیستم ایمنی هشدار شخصی

٣- لوازم تنظیم کننده فشار: شامل شیلنگ فشار قوی با هشدار فشار ضعیف، شیر خط اصلی، شیر کنارگذر و کاهنده فشار

۴- ماسک و لوازم صورت : شامل عدسی روی ماسک، شیر بازدم، شیلنگ فشار ضعیف (مجرای هوای قابل استنشاق)، تقویت کننده صدا و تسمه های نگهدارنده ماسک بر روی صورت

لوازم مهار :

این لوازم برای نگهداشتن سیلندر هوا بر پشت آتش نشان طراحی شده اند. تسمه های قابل تنظیم روی شانه ها سبب محکم و ثابت شدن سیلندر میشوند همچنین این تسمه ها مقداری از وزن سیلندر را نیز تحمل می کنند. تسمه دور کمر برای توزیع وزن دستگاه تنفسی روی مفاصل پشت طراحی شده است. یکی از موارد ایمنی این لوازم، عدم بستن یا بستن نادرست تسمه دور کمر است که ممکن است مخاطراتی به همراه داشته باشد.

لوازم سیلندر هوا:

بدنه سیلندر هوا باید قابلیت تحمل فشار تا حدود ۴۵۰۰ پوند بر اینچ مربع را به صورت ایمن داشته باشد . سیلندر هوا سنگین ترین جزء دستگاه تنفسی است، وزن سیلندر هوا به کارخانه سازنده، نوع مواد به کار رفته در ساختار سیلندر و اندازه و ظرفیت آن بستگی دارد. معمولا سیلندرهای مورد استفاده در آتش نشانی از لحاظ اندازه  به پنج دسته تقسیم میشوند.

با توجه به اندازه سیلندر و موادی که سیلندر از آن ساخته شده است وزن سیلندر ممکن است بین ۴/ ۲ تا ۷ / ۵ کیلوگرم باشد. لوازم تنظیم کننده هوایی که از سیلندر خارج می شود از طریق شیلنگ فشار قوی به تنظیم کننده فشار وارد می شود. این تنظیم کننده، فشار ورودی را کاهش داده و علاوه بر اینکه آن را به مقدار اندکی بیشتر از فشار جو میرساند هوای ورودی به سیستم تنفسی اتش نشان را نیز کنترل می کند. تنظیم کننده های فشار جدیدتر به ماسک صورت وصل می شوند  درحالی که انواع قدیمی تر، روی سینه یا تسمه کمر آتش نشان بسته می شدند.

لوازم تنظیم کننده فشار:

یک فشارسنج دستگاه تنفسی معمولا روی تسمه شانه قرار می گیرد طوری که آتش نشان به راحتی آن را ببیند. بر اساس ۱۹۸۱-NFPA که استاندارد مربوط به دستگاه تنفسی کامل مدار باز است تمامی دستگاههای تنفسی جدید باید دارای درگاه عمومی هوا یا درگاه مخصوص تیم مداخله سریع باشند. این درگاه برای وصل کردن دو دستگاه تنفسی از هر نوعی به یکدیگر و تزریق هوا از دستگاه با میزان هوای بیشتر به دستگاه با میزان هوای کمتر کاربرد دارد. وقتی که یک سیلندر از طریق این درگاه به سیلندر دیگر متصل شود حجم هوا در دو سیلندر به حالت تعادل در می آید. سیلندرهای قدیمی تر را نیز میتوان به این درگاه مجهز کرد.

با توجه به نوع دستگاه تنفسی، برخی از آنها دارای شیرهای کنترلی در شرایط عادی و شرایط اضطراری هستند. این شیرهای کنترلی شامل شیر اصلی و شیر کنارگذر است. در عملکرد عادی دستگاه تنفسی، شیر اصلی تا آخر باز می ماند و در صورتی که دارای قفل باشد باید قفل آن زده شود تا از عدم بسته شدن آن اطمینان حاصل شود همچنین شیر کنارگذر نیز بسته می ماند . در شرایط اضطراری تنفسی از شیر کنارگذر برای دور زدن تنظیم کننده فشار و ورود هوای پر فشار به داخل مانسک بدون عبور از تنظیم کننده استفاده میشود.

ماسک و لوازم صورت:

قطعه ای است که روی صورت قرار می گیرد و از صورت در مقابل برخی سوختگی ها و آسیب ها محافظت می کند، همچنین هوای قابل استنشاق را خنک نگه می دارد. لوازم این قسمت شامل عدسی ماسک، شیر بازدم و یک شیلنگ فشار ضعیف است که هوا را از تنظیم کننده فشار به ماسک انتقال می دهد. عدسی از جنس نوعی پلاستیک کاملا ایمن و بهداشتی است که روی یک ماسک لاستیکی قابل انعطاف نصب شده است. ماسک به وسیله تسمه هایی که در اطراف آن قرار دارد روی صورت محکم می شود . روی برخی از این ماسکها یک میکروفن نصب شده است تا صدای آتش نشان واضح تر شنیده شود.

بر اساس ۱۹۸-NFPA تمامی دستگاههای تنفسی جدید باید به یک نمایشگر فشار تجهیز شده باشند. این قطعه فشار هوای ماسک دستگاه تنفسی را بدون ینزا به فشارسنج سیلندر نشان می دهد .

شیلنگ فشار ضعیف هوا را از تنظیم کننده فشار به ماسک منتقل می کند بنابراین باید نسبت به ایجاد سوختگی و ساییدگی روی آن بسیار دقت شود.

البته دستگاههای تنفسی جدیدتر شیلنگ فشار ضعیف ندارند زیرا تنظیم کننده فشار روی ماسک نصب شده است.

شیر بازدم یک شیر یکطرفه ساده است که هوای بازدم را بدون اینکه به هوای خارجی اجازه ورود دهد، خارج می کند. این شیر باید تمیز نگهداری شود زیرا الودگی ممکن است سبب کارکرد ناایمن آن شود بنابراین شیر بازدم باید به صورت روزانه مورد بازدیده و نظافت قرار گیرد. اگر ماسک روی صورت به خوبی بسته نشده باشد و امکان خروج هوا از لبه های آن وجود داشته باشد این امر سبب خالی شدن زودهنگام سیلندر هوا خواهد شد و به محض کاهش فشار هوای سیلندر هوای بیرون امکان ورود به ماسک را پیدا خواهد کرد.

اختلاف دمای بین محیط بیرون و داخل ماسک سبب می شود که رطوبت موجود در هوای بازدم متراکم شده و روی سطح داخلی عدسی قرار گیرد. در این شرایط اگر آتش نشان در یک اتاق تاریک با یک محیط دود آلود مشغول انجام عملیات باشد دید او مسدود شده و در عمل هیچ دیدی نخواهد داشت. اگر هوای محیط اطراف رطوبت داشته باشد و عدسی ماسک خنک تر از بیرون باشد رطوبت محیط بیرونی متراکم شده و قسمت بیرونی ماسک مه آلود خواهد شد و در نتیجه مه آلود شدن عدسی ماسک سبب کاهش دید آتش نشان می شود. مه ایجاد شده در قسمت بیرونی ماسک را میتوان با پاک کردن عدسی از بین برد.

برای جلوگیری و یا کنترل ایجاد مه بر روی سطح داخلی ماسک میتوان از یکی از روشهای ذیل استفاده کرد:

استفاده از کفشک بینی.

این برجستگی که محل آن در قسمت بینی ماسک دستگاه تنفسی است مسیر هوای بازدم را از سمت عدسی منحرف می کند. اگر به خوبی نصب نشده باشد ممکن است سبب نشت هوای بازدم به داخل ماسک و متراکم شدن آن روی عدسی شود

استفاده از یک ماده شیمیایی ضد مه.

برای مه زدایی از عدسی ماسک دستگاه تنفسی آتش نشانی باید از مواد شیمیایی توصیه شده توسط کارخانه … دستگاههای تنفسی استفاده شود البته عدسی ماسک برخی دستگاهای تنفسی با مواد شیمیایی خاصی اشباع شده تا خاصیت ضد مهی آن دائمی باشد.

جهت مراقبت و نگهداری از ماسک دستگاه تنفسی آتش نشانی، آن را داخل یک کیف یا کیسه قرارداده و انبار می کنند . صرف نظر از محل انبار ماسک باید توجه داشت که برای تسهیل در پوشیدن دستگاه تنفسی، تسمه های ماسک باید کاملا باز و کشیده باشند.

دستگاه تنفسی مدار باز خط هوا

در عملیات مواد خطرناک و یا عملیاتی که آتش نشانان مدت طولانی را در شرایط عملیاتی و در منطقه خطر سپری می کنند ممکن است به هوای بیشتری به نسبت هوای موجود در دستگاه های تنفسی معمولی نیاز داشته باشند. در این گونه موارد یک شیلنگ از منبع اصلی هوا که در فاصله دورتری قرار دارد به ماسک و تنظیم کننده فشار دستگاه تنفسی مدار باز وصل می شود، این سیستم، دستگاه تنفسی با هوای تأمین شده نامیده میشود. این نوع سیستم شامل یک سیلندر اضافی به عنوان سیستم پشتیبانی تنفس اضطراری است که در مواقع اضطراری قابلیت تأمین هوای تنفسی برای۱۰-۵ دقیقه را دارد . این سیستم تنفسی، آتش نشانان را قادر می سازد که تا ۱۰۰ متر از منبع اصلی هوا دور شده و برای ساعت ها و بدون نیاز به حمل سیلندرهای سنگین هوا به انجام عملیات بپردازند.

دستگاه تنفسی مدار بسته

در سازمان های آتش نشانی استفاده از این نوع دستگاهای تنفسی چندان رایج نیست. به دلیل ظرفیت هوای بیشتری که این نوع دستگاههای  تنفسی دارند کاربرد آنها اغلب در عملیات دریایی و عملیات مربوط به مواد خطرناک است . مدت زمان جاده از دستگاههای تنفسی مدار بسته بین ۳۰ دقیقه تا ۴ ساعت است و معمولا سبکتر از دستگاههای تنفسی مدار باز همرده خود هستند وزن کمتر سیلندر و استفاده از اکسیژن خالص به جای هوا علت سبکتر بودن این دستگاهها است.